Vier verschillende rijtuigen van de vroegere Nord-Belge in dienst van de NMBS in tijdperk IV in de periode 1971 tot ongeveer 1975.
De rijtuigen worden geproduceerd door LS Models. Achter elkaar zien we een B7, B9, B11 en B7D. De locomotief met nummer 6274 is een model van Roco en past perfect bij deze stam (foto: Walter Moers)

 

De ex Nord-Belge rijtuigen van LS Models 

Opnieuw wist LS Models ons te verbazen met de realisatie van de Nord-Belge die tijdens WOII door de NMBS werden overgenomen van de voormalige 'Chemin de fer du Nord-Belge'. Daarna werden de rijtuigen zowel in het noorden als het zuiden van het land ingezet. 

Zeven jaar hebben we moeten wachten. Eindelijk was het in 2020 zover. Voor sommigen was dit te lang. Maar wie het geduld heeft kunnen opbrengen, heeft enkele weken geleden eindelijk het verrassende nieuws gekregen dat de eerste twee sets waren toegekomen. De rijtuigen zijn prachtig. Met hun halfronde vorm, de gebogen lijnen van de ramen en deuren en hun meerdere toegangsdeuren op de zijkant zijn ze uniek voor de Belgische spoorwegen. Alleen de L-rijtuigen komen qua vorm in de buurt maar deze rijtuigen hebben niet het prestige en de uitstraling die de Nord-Belge rijtuigen wel hebben gehad.

Intussen heeft LS Models zes sets met telkens drie rijtuigen uitgebracht met artnrs. 42170 tot 42176. Hieronder vind je een foto van elke set met daaronder een korte toelichting. Onderaan in het artikel vind je een tabel met een gedetailleerd overzicht met de inhoud van elke set. Eerst geven we een kort overzicht van de geschiedenis van deze rijtuigen.

Geschiedenis

De 'Chemin de fer du Nord-Belge' was een filiaal van de Franse 'Compagnie du Chemin de fer du Nord'. Het was een particuliere maatschappij die het Noorden van Frankrijk verbond met het steenkoolbekken rond Charleroi en Bergen. Zij exploiteerde vanaf 1854 verschillende spoorlijnen waaronder Aulnoye - Bergen en Jeumont - Charleroi. Daarnaast verzorgde ze eveneens de verbindingen Givet - Namen en Namen - Luik. Tevens kon deze maatschappij, mits het betalen van een vergoeding, treinen laten rijden op andere trajecten zoals de verbinding Charleroi - Namen.
Onmiddellijk na de inval van de Duitse Krijgsmacht op 10 mei 1940 werden alle activiteiten van de Nord-Belge stopgezet. Pas op 5 februari 1941 werd beslist om met terugwerkende kracht de maatschappij op 10 mei 1940 over te nemen en te integreren in de NMBS.

 

 

Bij de overname van het wagenpark zaten 18 metalen rijtuigen op draaistellen die nagenoeg identiek waren met de metalen rijtuigen 'type Rapide' in dienst van de 'Compagnie du Chemin de fer du Nord' in Frankrijk. Bij de Nord-Belge waren vier varianten in dienst waaronder:
4 AB eerste/tweede klasse rijtuigen (nrs. 1 tot 4),
3 B tweede klasse (nrs. 9 tot 11),
6 C derde klasse (nrs 15 tot 20), en
5 CD derde klasse met bagageafdeling (nrs. 27 tot 31).
Ze werden in 1930 in dienst genomen en waren daarmee de eerste metalen rijtuigen op het Belgische net. Ze werden gekenmerkt door hun gebogen zijkanten en afgeronde lijnen. De constructeurs waren 'Anglo-Franco-Belge' te La Croyère voor de AB en B-rijtuigen en 'Baume en Marpent' te Haine-Saint-Pierre voor de C en CD-rijtuigen.

Na overname door de NMBS in 1941 kregen ze een nieuw nummer en aanduiding
Het AB-rijtuig werd a3b4 met nr. 1001 tot 1004,
B werd b9 met nr. 1201 tot 1203,
C werd c11 met nr. 1301 tot 1306, en
CD werd c7p met nr. 1701 tot 1705.
De rijtuigen werden aangeduid als type Z. Pas in 1951 werd dit gewijzigd in type N.

In 1957 werden de rijtuigen hernummerd
B7 (ex a3b4) met nr. 32.201 tot 32.204,
B9 (ex b9) met nr. 32.301 tot 32.303,
B11 (ex c11) met nr. 32.401 tot 32.406, en
B7D (ex c7p) met nr. 39.101 tot 39.105.

Inzet

Voor de oorlog werden de rijtuigen door de Nord-Belge vooral ingezet op de internationale verbindingen Brussel - Parijs en Luik - Erquelinnes - Parijs.
Tijdens de oorlog werden de meeste rijtuigen beschadigd en buiten dienst gesteld. Zij werden in de jaren daarna hersteld of heropgebouwd. Begin jaren '50 werden een aantal rijtuigen nog gebruikt in internationale treinen. Dit veranderde in 1956 toen de derde klasse voor internationale treinen definitief werd afgeschaft en de eerste klasse werd gedeclasseerd (voor de binnenlands treinen was dit reeds vanaf 1952 het geval). Als gevolg hiervan werden bij de N-rijtuigen de derde klasse aangeduid als tweede klasse en werd de eerste klasse gedegradeerd tot tweede klasse. Vanaf dat moment werden de ex Nord-Belge rijtuigen alleen nog ingezet voor binnenlandse diensten. Aanvankelijk was dit beperkt tot Wallonië op de as Doornik – Charleroi - Luik. In de jaren '60 zag je ze ook in Vlaanderen in de regio Gent, Mechelen en Antwerpen. Sommige rijtuigen zag je opduiken in zogenoemde radiotreinen. Radiotreinen bestonden in de jaren '50 en '60 uit een studiowagen en een aantal comfortabele rijtuigen, uitgerust met een luidspreker. Vanuit de studiowagen leverde een presentator commentaar bij de reis of draaide hij plaatjes op een grammofoon.

De rijtuigen van de Nord-Belge beëindigden hun loopbaan in de regio Gent. Soms werden ze gemengd met L rijtuigen. Van begin 1975 werden ze systematisch buiten dienst gesteld. Het laatste rijtuig met nummer 39102 werd op 22 september 1978 uit dienst genomen. Na hun loopbaan werden een aantal rijtuigen gebruikt als dienstvoertuig. Sommige van deze rijtuigen werden verschroot of kregen een nieuw leven bij een museumlijn of deden dienst als bar-restaurant. Zeven rijtuigen werden door de NMBS na een schilderbeurt in 1978 bewaard als museumrijtuig. Hiervan zijn op momenteel nog drie rijtuigen in beheer bij de CFV3V in Treignes. Eén rijtuig is rijvaardig en gerestaureerd, twee andere rijtuigen staan in een erbarmelijke toestand te verkommeren (toestand 2021) en zullen waarschijnlijk verschroot worden.

Het model

Na de Franse uitvoering van de 'Rapide'-rijtuigen van de 'Compagnie du Chemin de fer du Nord', brengt LS Models nu ook de versie uit van de Nord-Belge zoals ze bij de NMBS in gebruik waren in tijdperk IV. Van de uitvoering van de 'Compagnie du Chemin de fer du Nord' bestaan twee varianten. De tweede variant heeft net zoals bij de Nord-Belge een regengoot boven de ramen wat niet aanwezig was op de eerste uitvoering. LS Models heeft de uitvoering met regengoot pas later uitgebracht en kon bijgevolg deze variant gebruiken voor de versie van de Nord-Belge en de NMBS. 
Niet tegenstaande de rijtuigen van de Nord-Belge nagenoeg identiek zijn met de Franse uitvoering, heeft LS Models toch zijn matrijzen op enkele plaatsen moeten aanpassen. Bovendien moest een nieuw B7D met bagageafdeling ontwikkeld worden omdat dit rijtuig met een extra deur bij het Franse Nord niet voorkwam.

Hieronder vind je een aantal detailfoto's van de sets 42076 en 42077 in tijdperk IV met UIC-nummer. 
Klik op de foto om de afbeelding groter te zien en te navigeren tussen de foto's

LS Models heeft eind 2020 en begin 2021 telkens vier sets uitgebracht. Twee sets (42170 en 42171) behoren tot de maatschappij 'Nord-Belge' in tijdperk II. Deze rijtuigen werden voorzien van een donker olijfgroene kleur zoals gelijkaardige rijtuigen gereden hebben van de Compagnie du Chemin de fer du Nord (France). Twee andere sets (42172 en 42173) kunnen ingezet worden in tijdperk II en IIIa, nadat ze door de NMBS in 1941 in dienst werden gesteld. Wij zijn echter niet zeker of deze rijtuigen na de officieuze overname in 1941 onmiddellijk in het NMBS-groen werden geschilderd en of ze ook onmiddellijk NMBS opschriften hebben gekregen. Het was immers volop oorlog. Wij vermoeden dat deze rijtuigen pas na WOII, na een grondige renovatie en het uitvoeren van de nodige herstellingen, hun nieuwe look hebben gekregen. Tot slot hebben we nog twee sets in tijdperk IIIbc (42174 en 75) en twee in tijdperk IV (42176 en 77). (Zie ook tabel onderaan).

De NMBS-rijtuigen hebben de typische ronding van de Nord-Belge en van de Chemin de fer du Nord in Frankrijk. Ook de ramen vertonen deze sierlijke lijnen. Ze zijn geschilderd in de traditionele groene kleur van de NMBS. Ook de treden zijn in het groen.
Het interieur is relatief eenvoudig. Zeker wanneer we dit vergelijken met andere modellen die vroeger reeds door LS Models zijn uitgebracht. Daarin vind je vaak een ingericht toilet, zitbanken met bagagerekken en een gedetailleerde bagageafdeling. In de oude eerste en tweede klasse (nu B7 en B9) hebben de rijtuigen blauwe en rode zetels. In de oude derde klasse (nu B11 en B7D) zijn de zetels in een lichtbruine houtkleur geschilderd. Deze houten zitbanken hebben armsteunen wat in werkelijkheid zeker niet het geval was. Dit hebben we nog kunnen vaststellen bij een afgesteld en bijna compleet vervallen rijtuig in Mariembourg in 2021 (zie foto's). Opvallend is dat de rijtuigen niet zijn voorbereid voor het plaatsen van binnenverlichting.

Hieronder zie je enkele foto's van het interieur en over hoe je het model kunt openen.

Bij de set krijg je in een afzonderlijk zakje enkele onderdelen met onder meer extra treden, buffers, handgrepen, enz. Tevens vind je enkele onderdelen die je kan gebruiken voor het geval je de voorkeur geeft aan een vitrinemodel of voor het plaatsen van een toegeplooide vouwbalg. Op de bijgevoegde tekening in de set zie je waar deze onderdelen moeten komen. Echter sommige onderdelen hebben we niet teruggevonden en van één onderdeel hebben we niet kunnen achterhalen waarvoor het dient.

Tractie

Voor het slepen van de Nord-Belge Rijtuigen kan je kiezen uit verschillende locomotieven. Op internationale verbindingen werd op Belgisch grondgebied in de beginperiode gekozen voor een stoomlocomotief van het type 1 of 12 op de verbinding Lille – Brussel-Zuid al dan niet met gelijkaardige Franse 'Rapide' rijtuigen. Voor regionale verbindingen kan je kiezen voor het type 48 (ex Nord-Belge). Maar ook het type 64 of 29 komen in aanmerking.
Bij de opkomst van de diesel- en elektrische tractie werd vooral gekozen voor het type 201 (later reeks 59) en 202 (later reeks 62). Ook het type 204 (later reeks 54) komt uitzonderlijk in aanmerking. Maar ook een type 123 (later reeks 23) werd ooit op kop van een sleep rijtuigen gezien.

Besluit

LS Models heeft voor de rijtuigen van de Nord-Belge gebruik gemaakt van de Franse Rapide rijtuigen. Als gevolg hiervan zien we op de uitvoering van de NMBS een aantal zaken die niet echt thuishoren op de Belgische uitvoering zoals de de ramen op de kopwanden in tijdperk IIIc en IV (In de kopwanden zaten geen ramen meer. Slecht één rijtuig behield zijn oorspronkelijke ramen). Ook de sluitlichten waren nog niet aanwezig in tijdperk II en IIIa. Andere details zijn minder opvallend en storen het geheel niet. LS Models heeft hier duidelijk voor een compromis gekozen om de verkoopprijs aanvaardbaar te houden. Iets waarmee we kunnen leven. Een compleet nieuwe ontwikkeling voor de Belgische markt zat er immers niet in. Anders werden deze modellen onbetaalbaar. Nu betaalde je voor één set in 2021 ongeveer € 247,90 en dit is voor vele liefhebbers van treinen al heel veel geld.

Dat de rijtuigen zouden uitgebracht worden stond vast. LS Models had immers reeds gelijkaardige modellen van de 'France Nord' ontwikkeld voor de Franse markt. Het was alleen geduldig wachten op de variant van de Nord-Belge. Voor LS Models is België een klein land met een beperkte afzetmarkt die zes keer kleiner is dan Frankrijk. De kostprijs voor de ontwikkeling van nieuwe rijtuigen moet dan ook afgewogen worden aan de belangstelling van een groep van modelliefhebber die elk jaar kleiner wordt. Gelukkig is LS Models een Belgische fabrikant met een grote belangstelling en voorkeur voor Belgische modellen. Een voordeel waarvan wij de vruchten mogen plukken.

Tot slot nog enkele foto's van de laatste sets die werden uitgebracht in tijdperk II (nrs 42070 en 71) in de originele uitvoering van de Nord-Belge (1930 - 1941)
en in tijdperk IIIa als Type Z (nrs. 42072 en 73) inzetbaar van 1941 - 1951.

In de onderstaande tabel vind je een gedetailleerd overzicht van de acht sets die uitgebracht zijn door LS Models. 

Artnr.	Tijdperk	Type	Rijtuignummers
42176	IV (1971 - ) Type N	1x B7 (ex a3b4)	50 80 27-26 404-7 (32204)
		1x B9 (ex b9)	50 88 29-26 403-7 (32303)
		1x B11 (ex c11)	50 88 21-26 401-9 (32401)
42177	IV (1971 - ) Type N	1x B7D (ex c7p)	50 88 82-26 432-0 (39103)
		2x B11 (ex c11)	50 80 21-26 404-3 (32404) en 50 80 21-26 406-8 (32406)
42174	IIIab (1957 - 1970) Type N	1x B7 (ex a3b4)	32202
		1 x B9 (ex b9)	32302
		1x B11 (ex c11)	32402
42175	IIIab (1959 - 1970) Type N	2x B11 (ex c11)	32403 en 32405
		1x B7D (ex c7d)	39102
42172	IIIa (1945 – 1956) Type Z	1x a3b4	1003
		1x b9	1201
		1x c11	1301
42173	IIIa (1945 – 1956) Type Z	2x c11	1304 en 1306
		1x c7d	1705
42170	II (1931 – 1941) Nord-Belge	1x A3B4yfi	1
		1x B9yfi	11
		1x C11yi	18
42171	II (1931 – 1941) Nord-Belge	2x C11yi1x	15 en 20
		1x C7Ddyi	27